اسلام و پژوهش‌های تربیتی، سال چهاردهم، شماره دوم، پیاپی 28، پاییز و زمستان 1401، صفحات 41-58

    تحلیل معنایی فطرت به‌مثابه‌ی مبنا در تعلیم و تربیت اسلامی با تأکید بر دیدگاه علامه مصباح یزدی (ره)

    نوع مقاله: 
    پژوهشی
    نویسندگان:
    اسدالله طوسی / استادیار گروه علوم تربیتی مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) / Nashrieh@Qabas.net
    چکیده: 
    در تعلیم و تربیت اسلامی، انسان با نگاه ویژه ای موضوع تربیت است. یکی از مهم ترین ویژگی های انسان در جهان بینی اسلامی، اعتقاد به وجود «فطرتی الهی» در نهاد اوست. این بعد مهم و پیچیده‌ی انسانی هنوز چندان شناخته نشده و معرکه‌ی آرای صاحب نظران است. اگرچه معنای «فطرت» در ابتدای امر تا حدودی مورد اتفاق است، درعین حال فهم دقیق این واژه‌ی مهم قرآنی همچنان محل نزاعِ به ویژه فیلسوفان مسلمان تعلیم و تربیت است. هدف این نوشتار بررسی و تحلیل مفهوم «فطرت» با رویکردی اکتشافی و با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، از نگاه صاحب نظران، به ویژه علامه مصباح یزدی می باشد. حاصل این پژوهش نمایانگر این واقعیت است که گرچه غالب صاحب نظران در فهم اصل معنای فطرت کمتر به خطا رفته اند، اما دقت علامه مصباح یزدی به عنوان مفسر قرآن و انسان شناس و ظرافت ایشان در زوایای بحث، تقریری جدید از معنای فطرت ارائه داده است. در این تقریر، ایشان فطرت را اصطلاح خاص قرآنی دانسته، آن را در نوعی خاص از شناخت انسان از خداوند و گرایش او به خداوند منحصر می دانند که همان آفرینش ویژه‌ی انسان است. بنا بر این تقریر، یعنی منحصر بودن معنای فطرت الهی انسان در دو بعد معرفت و گرایش به خداوند، جایگاه این دو بعد تربیتی در نظام تربیتی اسلام دوچندان خواهد بود.
    Article data in English (انگلیسی)
    Title: 
    Fitrah (Nature) as a Basis of Islamic Education and Training: A Semantic Analysis with an Emphasis on Allameh Misbah Yazdi's Point of View
    Abstract: 
    According to the Islamic education and training, human is the subject of education with a special approach. According to the Islamic worldview, one of human’s most important characteristics is that there is a "Divine nature" in his/her instinct. This important and complex aspect of human is still not well known and is a matter of experts' opinions. Although there is almost an agreement on the meaning of "fitrah” (nature), but the precise understanding of this important Quranic word is still a point of contention, especially among Muslim philosophers of education. The purpose of this article is to investigate and analyze the concept of "fitrah", having an exploratory approach and using a descriptive-analytical method, from the perspective of scholars, especially Allameh Misbah Yazdi. The result of this research shows that although the majority of scholars have made less mistakes in understanding the meaning of fitrah, but the precision of Allameh Misbah Yazdi - as Qur’an’s interpreter and an anthropologist – reveals a new account of the meaning of fitrah. He considers fitrah as a special Quranic term, and restricts it to a special kind of human's knowledge of God and his tendency towards God. This is the special creation of human. According to this account – i.e. the meaning of human’s Divine fitrah is restricted to the two aspects of knowledge of God and having tendency to God – the position of these two educational aspects will be twofold in the Islamic educational system
    References: 
    References: 
    • نهج‌البلاغه، 1414ق، تصحيح صبحي صالح، قم، هجرت.
    • ابن‌فارس، احمدبن زکریا، 1411ق، معجم مقاييس اللغه، تحقيق و ضبط عبدالسلام محمدهارون، بيروت، دارالجبل.
    • ابن‌منظور، محمدبن مکرم، 1426ق، لسان العرب، بيروت، مؤسسة الاعلمي للمطبوعات.
    • الیاس، انطون، 1979م، قاموس الیاس العصری: عربی ـ انجلیزی، قاهره، دارالیاس العصریه.
    • ابوترابی، احمد، بي‌تا، در طریق معرفت به علوم فطری، رسالة دكتري، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    • احمدی، علي‌اصغر، 1362، فطرت بنیان روانشناسی اسلامی، تهران، امیرکبیر.
    • آریانپور کاشاني، عباس و منوچهر آريانپور کاشاني، 1357، فرهنگ فشرده انگليسي بفارسي، تهران، اميركبير.
    • باقری، خسرو و دیگران، 1374،‌ «پیش‌فرض‌های روان‌شناسی اسلامي»، حوزه و دانشگاه، سال دوم، ش 5، ص 19ـ30.
    • برقی، احمدبن محمد، 1371، المحاسن، تصحیح جلال‌الدین محدث، قم، دارالکتب الاسلامیه.
    • بستانی، فؤاد افرام، 1375، فرهنگ ابجدی، ترجمة رضا مهیار، تهران، انتشارات اسلامی.
    • بعلبکی، روحی، 1990م، المورد، قاموس عربی ـ انکلیزی، بیروت، دارالعلم للملايين.
    • جبران مسعود، 1382، الرائد: معجم الفبایی فی اللغه و الاعلام، اکثر من ...، بیروت، دارالعلم للملایین.
    • جوادی آملی، عبدالله، 1376، تفسیر موضوعی قرآن کریم (فطرت در قرآن)، قم، اسراء.
    • حسین‌زاده، محمد، 1390، معرفت‌شناسی دینی، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    • حق‌شناس، علي‌محمد و همكاران، 1379، فرهنگ معاصر هزاره: انگليسي ـ فارسي، تهران، فرهنگ معاصر.
    • دهخدا، علی‌اکبر، 1337، لغتنامه، زيرنظر محمد معين و سيدجعفر شهيدي، تهران، دانشگاه تهران.
    • راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد، 1414ق، مفردات الفاظ القرآن، تصحیح صفوان عدنان داوودی، بیروت، دارالقلم.
    • سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم، 1389، سرشت انسان در اسلام و مسیحیت، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب.
    • سیاح، احمد، 1370، فرهنگ بزرگ جامع نوين: عربي ـ فارسي ـ مصور، تهران، کتابفروشي اسلامي.
    • شاه‌آبادی، میرزامحمدعلی، 1387، رشحات البحار، تصحیح، تحقیق و ترجمه زاهد ویسی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي.
    • شعاری‌نژاد، علي‌اكبر، 1375، فرهنگ علوم رفتاری، تهران، امیرکبیر.
    • طباطبائي، سيدمحمدحسين، 1362، الميزان فی تفسیر القرآن، ترجمة سيدمحمدباقر موسوی همدانی، قم، جامعة مدرسين.
    • ـــــ ، 1374، نهاية الحکمة، ترجمه و شرح علی شیروانی، قم، بوستان کتاب.
    • ـــــ ، 1393، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، اسماعيليان.
    • طبرسی، فضل‌بن حسن، 1379ق، مجمع البيان فی تفسیر القرآن، تصحیح سيدهاشم رسولی محلاتی، بیروت، دار احیاءالتراث العربي.
    • طریحی، فخرالدين، 1375، مجمع البحرین، تصحیح سيداحمد حسینی اشکوری، تهران، مرتضوی.
    • عروسی حویزی، عبدعلی‌بن جمعه، 1415ق، تفسیر نور الثقلین، قم، اسماعیلیان.
    • عسکری، حسن‌بن عبدالله، 1400ق، الفروق فی اللغه، بیروت، دارالآفاق الجدیده.
    • فراهیدی، خليل‌بن احمد، 1405ق، العين، تحقيق مهدي مخزومي و ابراهيم سامرائي، قم، هجرت.
    • قرشی، سیدعلی‌اکبر، 1412ق، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
    • قمی، علی‌بن ابراهیم، 1404ق، تفسیر القمی، تصحیح طیب موسوی جزایری، قم، دارالکتاب.
    • کليني، محمدبن يعقوب، 1350، الکافي، تصحيح علي‌اكبر غفاري، تهران، دارالکتب الاسلاميه.
    • گیدنز، آنتونی، 1373، جامعه‌شناسی، ترجمة منوچهر صبوری، تهران، نشر ني.
    • مصباح يزدي، محمدتقي، 1365، معارف قرآن (خداشناسی و انسان شناسی)، قم، مؤسسة در راه حق.
    • ـــــ ، 1390، آموزش فلسفه، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    • ـــــ ، 1394، فطرت از نگاه قرآن، در: mesbaheyazdi.ir
    • مصطفوی، حسن، 1368، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي.
    • مطهري،‌ مرتضي، 1384، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ج 3.
    • ـــــ ، 1384، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ج 6.
    • ـــــ ، 1391، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ج 22.
    • موسوي خمینی، سيد‌روح‌الله، 1374، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    • ـــــ ، 1377، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    • میلر، پاتریشیا اچ.، 1391، نظریه‌های روان‌شناسی رشد از کودکی تا بزرگسالی، ترجمة پرویز شریفی درآمدی و محمدرضا شاهی، تهران، ویرایش.
    • نصری، عبدالله، 1372، مبانی انسان‌شناسی در قرآن، تهران، فیض کاشانی.
    • نیکزاد، محمود، 1390، فرهنگ جامع روان‌شناسی، انگلیسی ـ فارسی، به انضمام مکاتب روان‌شناسی و نظام‌های مرتبط به دانش روان‌شناسی، تهران، كيهان.
    • یثربی، يحيي، 1375، «فطری بودن دین از دیدگاه معرفت‌شناسی»، حوزه و دانشگاه (ویژة کنفرانس انسان‌شناسی»، سال سوم، ش 9، ص 12ـ130.
    • Badawi, El-Said M. & Abdel Haleem, M. A, 2008, Arabic-English dictionary of Qur'anic usage, Leiden, Boston, Brill.
    • Geaves, Ron, 2006, Key words in Islam, London, Continuum.
    • Hornby, A. S (Albet Sydney) & Cowie, A. P. & Gimson, A. C., 1974, Oxford advanced learner's dictionary of current English, 3rd ed.- New York, Oxford University Press.
    • Hughes, Thomas Patrick, 1994, Dictionary of Islam, Belmont, KAZI Publications, Inc.
    • Ince, Richard Basil, 2004, A dictionary of religion and religions: including theological and eccelsiastical terms, New Delhi, Cosmo Publications.
    شیوه ارجاع به این مقاله: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    طوسی، اسدالله.(1401) تحلیل معنایی فطرت به‌مثابه‌ی مبنا در تعلیم و تربیت اسلامی با تأکید بر دیدگاه علامه مصباح یزدی (ره). دو فصلنامه اسلام و پژوهش‌های تربیتی، 14(2)، 41-58

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    اسدالله طوسی."تحلیل معنایی فطرت به‌مثابه‌ی مبنا در تعلیم و تربیت اسلامی با تأکید بر دیدگاه علامه مصباح یزدی (ره)". دو فصلنامه اسلام و پژوهش‌های تربیتی، 14، 2، 1401، 41-58

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    طوسی، اسدالله.(1401) 'تحلیل معنایی فطرت به‌مثابه‌ی مبنا در تعلیم و تربیت اسلامی با تأکید بر دیدگاه علامه مصباح یزدی (ره)'، دو فصلنامه اسلام و پژوهش‌های تربیتی، 14(2), pp. 41-58

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    طوسی، اسدالله. تحلیل معنایی فطرت به‌مثابه‌ی مبنا در تعلیم و تربیت اسلامی با تأکید بر دیدگاه علامه مصباح یزدی (ره). اسلام و پژوهش‌های تربیتی، 14, 1401؛ 14(2): 41-58