اسلام و پژوهش‌های تربیتی

قرآن، مناسب با ساختار وجودی آدمی، شامل برنامه های تربیتی برای هدایت و تعالی انسان هاست. در تحقیقات تربیتی ـ قرآنی، گزاره های مختلفی مانند مبانی، اصول، روش، اهداف و... از آیات قرآن استخراج می شود. برای استفاده بهینه از این تحقیقات، لازم است الگویی ارائه و ارتباط گزاره های تربیتی با این الگو بیان شود تا زمینۀ کاربست آنها فراهم شود. این پژوهش، تلاش دارد تا به الگوی تربیتی آیات حج دست یابد؛ چراکه مناسک حج برنامۀ فشردۀ انسان سازی است. برای این مهم، با روش توصیفی ـ تحلیلی، پس از استنطاق از آیات حج با تکیه بر تفسیر المیزان ـ که غنی ترین تفسیر شیعی است ـ الگو سازی شده است. این الگو به گزاره های تربیتی دست یافته از آیات حج مستند است. برخی عناوین تربیتی عبارت اند از: «مبانی» ای همچون خلوص و اختیار، «اصولی» مثل عمل گرایی و وحدت گرایی، «روش هایی» چون آسان سازی و تمثیل، «عواملی» مانند دعا و امنیت، «موانعی» چون شرک و مأیوس کردن و «نتایجی» مانند امیدواری و زندگی طیب. در نتیجه، ارتباط این یافته ها در چهار الگو روشن شده است. رابطۀ میان «مبانی، اصول و اهداف» و رابطة میان «مربی، متربی، نتایج، عوامل و روش ها».