نقدی بر کفایت معنایی واژه‌ی «تربیت»، و ارائه‌ی بدیل‌هایی برای آن
نوع مقاله:
پژوهشی
نویسندگان:
علیرضا دوستانی / لیسانس علوم قرآنی
چکیده:
مفاهیم تربیتی در قرآن، روایات و در طول تاریخ تربیت اسلامی، ذیل واژه های مختلفی مطرح شده اند. با وجود این، امروزه «تربیت» یکه تاز واژگان ذیل مفاهیم مربوط به رشد و تعالی انسان شده است؛ و مفاهیم تربیتی به ناچار در قالب تنگ این واژه به حصار آمده اند. در این پژوهش با روشی انتقادی، کفایت معنایی واژه «تربیت» در دو محور معنای لغوی، و هویت تاریخی این واژه بررسی می شود و سپس دو واژه «تزکیه» و «تأدیب» به عنوان بدیل های واژه «تربیت» معرفی شده اند و مورد تحلیل قرار می گیرند. نتایج نشان می دهد، از معنای لغوی واژه «تربیت» نمی توان مفاهیم بلندی ذیل تعالی انسان استخراج کرد؛ همچنین این واژه در تاریخ اندیشه های تربیت اسلامی نیز، در حاشیه بوده است و نقشی محوری نداشته است؛ در صورتی که «تزکیه» از نظر معنای لغوی و کاربرد در متون دینی از غنای بیشتری نسبت به واژه «تربیت» برخوردار است؛ چنانچه در قرآن، به جای عبارت «تعلیم و تربیت»، عمدتاً از «تعلیم و تزکیه» استفاده شده است. همچنین «تأدیب» نیز در مقایسه با «تربیت»، از هویت تاریخی متقن تری برخوردار است و توانسته است در حدود دوازده قرن، تک واژه‌ی مسلط در متون تربیت اسلامی باشد.
Article data in English (انگلیسی)
Title:
A Critique of the Meaningfulness of the Term "Education" and Presenting Some Alternatives to It
Abstract:
Throughout the history of Islamic education, educational concepts in the Qur'an and narratives have been introduced in various terms. However, today, the term "education" has become outstanding among the concepts related to human growth and excellence, and educational concepts have been strictly confined to this term. This paper critically studies the meaningfulness of the word "education (tarbiat)" in the two axes of the literal meaning and the historical identity of the term, and then the terms "refinement (tazkiye) " and "discipline (ta’dib)" are introduced and analyzed as alternatives to the term "education”. The results show that from the literal meaning of the word "education", lofty concepts on human excellence cannot be derived; moreover, this term has only had a marginal role in the history of the Islamic education's thoughts; whereas the term "refinement”, in terms of its literal meaning and application in religious texts, has more richness than the word "education", and in the Qur'an, the terms "education and refinement" have been used instead of the term "education". Moreover, compared to "education", the term "correction" has a more reliable historical identity and has been dominant in the texts on Islamic education for about twelve centuries
Keywords:
References:
References:
- آذر، اسماعيل، 1389، «سير تطور واژه ادب با تأکيد بر سه قرن اول هجري»، پژوهش زبان و ادبيات فارسي، س18، ش20، ص1- 20.
- ابن سينا، حسين‌بن‌عبدالله، 1375، شفاء، تحقيق ابوالعلا عفيفي، قاهره، وزاره التربيه و التعليم.
- ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، 1414ق، لسان العرب، چ چهارم، بيروت، دار صادر.
- اعرافي، عليرضا و موسوي، نقي، 1391، «تعريف تربيت و تطبيق آن بر حرکت فلسفي»، تربيت اسلامي، س7، ش14، ص7-28.
- اعرافي، عليرضا، 1387، فقه تربيتي، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- امامي راد، احمد و محامي، مصطفي، 1393، «بررسي مفهوم ادب و تأديب و نسبت آنها با تربيت و واژه‌هاي مرتبط ديگر»، مطالعات فقه تربيتي، س1، ش2، ص31-56.
- باقري و همکاران، 1389، رويکردها و روش‌هاي پژوهش در فلسفه تعليم و تربيت، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگي و اجتماعي.
- باقري، خسرو، 1383، نگاهي دوباره به تربيت اسلامي، تهران، مدرسه.
- جامي، نورالدين عبدالرحمن، 1378، سبحة الابرار، تهران، ميراث مکتوب.
- جرجاني، علي‌بن‌محمد، 1357ق، التعريفات، قاهره، مطبعه الخيريه.
- خواجه نصيرالدين طوسي، 1373، اخلاق ناصري، تصحيح مجتبي مينوي، تهران، خوارزمي.
- ـــــ ، 1395، آداب المتعلمين، ترجمه عبدالرسول چمن‌خواه و اسماعيل ارسن، تهران، روزبهان.
- خوانين‌زاده، محمدعلي، 1394، «معناشناسي تاريخي واژه رب»، پژوهش‌هاي زبان‌شناختي قرآن، ش4، ص77-120 .
- راغب اصفهاني، حسين بن محمد، 1412ق، المفردات في غريب القرآن، بيروت، دارالعلم الدار الشاميه.
- شريعتمداري، علي، 1367، اصول و فلسفه تعليم و تربيت، تهران، اميركبير.
- ـــــ ، 1379، اصول و فلسفه آموزش و پرورش، تهران، اميركبير.
- شريعتي، صدرالدين، 1391، «بررسي واژه تربيت در قرآن و سنت»، روان‌شناسي تربيتي، ش8، ص23.
- شکوهي، غلامحسين، 1397، مباني و اصول آموزش و پرورش، مشهد، آستان قدس رضوي.
- طباطبايي، سيدمحمدحسين، 1374، تفسير الميزان، ترجمه موسوي همداني، قم، جامعه مدرسين.
- ـــــ ، 1417ق، الميزان في تفسير القرآن، قم، جامعه مدرسين قم.
- طريحي، فخرالدين بن محمد، 1375، مجمع البحرين، تهران، مکتب المرتضويه.
- غزالي محمد، 1352، احياء علوم الدين، ترجمه مؤيدالدين محمد خوارزمي به کوشش حسين خديو جم، تهران.
- فراهيدي، خليل بن احمد، 1410ق، کتاب العين، قم، هجرت.
- قرشي، علي‌اکبر، 1371، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الاسلاميه.
- کيلاني، ماجد عرسان، 1378، سير آراي تربيتي در تمدن اسلامي، ترجمه بهروز رفيعي، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- مجلسي، محمدباقر، 1404ق، بحار الانوار، بيروت، مؤسسه الوفاء.
- محمودي، مهدي و همکاران، 1396،« بررسي عوامل تأثيرگذار بر ارتقاي کيفيت آموزش و پرورش در همه مؤلفه‌ها و ارکان نظام آموزش و پرورش»، مطالعات روان‌شناسي و علوم تربيتي، ش23، ص183 – 189.
- مصطفوي، حسن، 1360، التحقيق في الکلمات القرآن الکريم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- نراقي، ملااحمد، 1351، معراج السعاده، تهران، علمي.
- هوشيار، محمدباقر، 1327، اصول آموزش و پرورش، تهران، دانشگاه تهران.
- Apple, Michael W., Au, Wayne and Gandin, Luis Armando (eds) (2009)، The Routledge International Handbook of Critical Education, Routledge.
- Hirst P.H (1974)، Liberal Education and the nature of knowledge، knowledge and curriculum، London،Routledge and Kegan Paul.
- Misak Cheryl (2013). Rorty, Pragmatism, and Analytic Philosophy. Humanities, 2, 369–383.
- Peters R.S (1977). Education and Justification. Philosophy of Education. 11،1. 28-38.
شیوه ارجاع به این مقاله:
RIS
Mendeley
BibTeX
APA
MLA
HARVARD
VANCOUVER
عسگری، زهرا، دوستانی، علیرضا.(1397) نقدی بر کفایت معنایی واژه‌ی «تربیت»، و ارائه‌ی بدیل‌هایی برای آن. دو فصلنامه اسلام و پژوهش‌های تربیتی، 10(1)، 73-84
زهرا عسگری؛ علیرضا دوستانی."نقدی بر کفایت معنایی واژه‌ی «تربیت»، و ارائه‌ی بدیل‌هایی برای آن". دو فصلنامه اسلام و پژوهش‌های تربیتی، 10، 1، 1397، 73-84
عسگری، زهرا، دوستانی، علیرضا.(1397) 'نقدی بر کفایت معنایی واژه‌ی «تربیت»، و ارائه‌ی بدیل‌هایی برای آن'، دو فصلنامه اسلام و پژوهش‌های تربیتی، 10(1), pp. 73-84
