اسلام و پژوهش‌های تربیتی، سال دهم، شماره اول، پیاپی 19، بهار و تابستان 1397، صفحات 23-40

    جایگاه عقلانیت و معنویت در برنامه‌ی درسی

    نوع مقاله: 
    پژوهشی
    نویسندگان:
    حسین کارآمد / استادیار گروه علوم تربیتی، مجتمع آموزش عالی علوم انسانی وابسته به جامعةالمصطفی / hkaramadbi@gmail.com
    چکیده: 
    این پژوهش، که با روش تحلیلی و استنتاجی، و با هدف بررسی عقلانیت و معنویت در برنامه‌ی درسی با نگرش به فلسفه‌ی اسلامی انجام شد، بر این فرض اساسی مبتنی است که جهت گیری های هنجاری برنامه‌ی درسی، بر مبانی فلسفی استوارند. یافته ها حاکی از آن است که جهت گیری های عقلانی و معنوی برنامه‌ی درسی، به ترتیب، بیشتر از مبانی فلسفی عمل گرایی و انسان گرایی سرچشمه می گیرند. برخلاف این جهت گیری ها که در آن ها ارتباط روشنی بین عقلانیت و معنویت، و به ویژه معنویت دینی وجود ندارد، در جهت گیری عقلانیت معنوی برنامه‌ی درسی برگرفته از فلسفه اسلامی، عقلانیت و معنویت به هم مرتبط اند. عقلانیت مراتبی دارد که از پایین ترین مرتبه، یعنی عقلانیت ابزاری تا دستیابی به عقل فعال و درک پروردگار متعال امتداد می یابد. برقراری ارتباط بین پایین ترین تا بالاترین مرتبه عقلانیت در برنامه‌ی درسی، هدف غایی در برنامه‌ی درسی را الهی می کند و اهداف واسطی را نیز معنوی می سازد. همچنین، جهت گیری عقلانیت معنوی، جامعیت و یکپارچگی را برای محتوای برنامه‌ی درسی رقم می زند و در جهت نیل به کمال و سعادت واقعی، فضای آکنده از شوق و انگیزه در فراگیران ایجاد می کند. 
    Article data in English (انگلیسی)
    Title: 
    The Position of Rationality and Spirituality in Curriculum Planning
    Abstract: 
    Carried out by using an analytical and inferential method, and aiming at examining rationality and spirituality in curriculum planning with the Islamic philosophy approach, this paper is written on the basis of the main assumption that the normative orientations of curriculum are based on philosophical foundations. Findings indicate that the intellectual and spiritual orientations of curriculum originate from the foundations of philosophical pragmatism and humanism, respectively. Contrary to these orientations, in which there is no clear connection between rationality and spirituality, and in particular religious spirituality, in the spiritual rationality orientation of the curriculum derived from Islamic philosophy, there is a connection between rationality and spirituality. Rationality has various levels ranging from the lowest level, i.e. instrumental rationality, to the active intellect and the perception of God, the Almighty. Establishing the relationship between the lowest and the highest levels of rationality in curriculum makes the ultimate goal of curriculum divine, and makes the mediating goals spiritual too. Moreover, the orientation of intellectual rationality brings comprehensiveness and integrity for the curriculum content, and creates an atmosphere of enthusiasm and motivation in learners in the path of perfection and true happiness.
    References: 
    References: 
    • ابن‌سينا، حسين‌بن عبدالله، 1326، تسع رسائل في‌الحکمة و الطبيعات، قاهره، دارالعرب.
    • ـــــ ، 1400ق، رسائل، قم، بيدار.
    • ـــــ ، 1405ق، منطق‌ المشرقيين، قم، مرعشي نجفي.
    • ـــــ ، 1379، النجاة من‌ الغرق في بحر الضلالات، مقدمه و تصحيح محمدتقي دانش‌پژوه، تهران، دانشگاه تهران.
    • ابراهيمي ديناني، غلامحسين، 1383، عقلانيت و معنويت، تهران، مؤسسة تحقيقات و توسعه علوم انساني.
    • ابن‌فارس، احمدبن فارس، 1404ق، معجم مقاييس اللغه، تحقيق عبدالسلام هارون، قم، مکتب الاعلام الاسلامي.
    • ابن‌منظور، 1405ق، لسان‌ العرب، قم، نشر ادب و حوزه.
    • اسدپور، سارا و مزيدي، محمد، 1393، «بررسي صورت‌هاي عقلانيت و کارکردهاي آن در برنامة‌ درسي»، پژوهش‌هاي برنامة ‌درسي، دوره چهارم، ش 2، ص91-55.
    • اسکايرو، مايکل استيفن، 1393، نظريه‌هاي برنامة ‌درسي (ايدئولوژي‌هاي برنامة ‌درسي)، ترجمه محسن فرمهيني فراهاني و رضا رأفتي، تهران، آييژ.
    • اصغري، محمد، 1388، «رابطه آشتي‌ناپذير عقل و ايمان در انديشه سورن کي‌يرکگور»، حکمت و فلسفه، سال پنجم، ش 3، ص116-103.
    • اکبري لاکه، مريم و همکاران، 1392، «معنويت و تعالي معرفتي و رفتاري در آموزش عالي»، اخلاق پزشکي، ش 26، ص134-115.
    • باقري، خسرو، 1389، درآمدي بر فلسفه تعليم و تربيت در جمهوري اسلامي ايران، ج2، تهران، علمي و فرهنگي.
    • بهشتي، محمد و همکاران، 1395، آراي انديشمندان مسلمان در تعليم و تربيت و مباني آن، ج2، تهران، سمت.
    • پارسانيا، حميد، 1381، «از عقل قدسي تا عقل ابزاري»، علوم سياسي، ش 19، ص16-7.
    • جوادي آملي، عبدالله، 1386، منزلت عقل در هندسه معرفت ديني، قم، اسراء.
    • جوهري، اسماعيل‌بن حماد، 1404ق، الصحاح، بيروت، دارالعلم للملايين.
    • حميديه، بهزاد، 1391، معنويت در سبد مصرف، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي.
    • داودي، محمد، 1394، فلسفه تعليم و تربيت مشاء، ج2، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    • دماري، بهزاد، 1388، سلامت رواني، تهران، طب و جامعه.
    • رحيم‌پور ازغدي، حسن، 1388، عقلانيت، بحثي در مباني جامعه‌شناسي توسعه، تهران، مؤسسة فرهنگي دانش و انديشه معاصر.
    • زيباکلام مفرد، فاطمه؛ حيدري، سميرا، 1387، «بررسي ديدگاه ابن‌سينا در تعليم و تربيت: مباني، اصول، اهداف، محتوا، روش»، روان‌شناسي و علوم تربيتي، سال38، ش3.
    • سلسبيلي، نادر، 1382، ديدگاه‌هاي برنامة ‌درسي: برداشت‌ها، تلفيق‌ها و الگوها، تهران، پژوهشکده تعليم و تربيت آموزش و پرورش.
    • شريعتمداري، علي، 1393، رسالت تربيتي و علمي مراکز آموزشي، تهران، سمت.
    • صادقي، هادي، 1386، عقلانيت ايمان، قم، کتاب طه.
    • صدرالدين شيرازي، محمدبن ابراهيم، 1366، شرح اصول کافي، تصحيح و ترجمه محمد خواجوي، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي وزارت فرهنگ و آموزش عالي.
    • ـــــ ، 1423ق، الحکمة المتعالية في ‌الاسفار العقلية الاربعة،‌ بيروت، اعلمي.
    • صفايي‌مقدم، مسعود، 1390، «مطالعه تحليلي نهضت معنويت‌گرايي و ارائه رويکردي براي آموزش عالي معنويت‌گرا: رويکردي اخلاق‌بنيان»، راهبرد فرهنگ، ش 12و13، ص110-87.
    • عابدي جعفري، حسن و رستگار، عباسعلي، 1386، «ظهور معنويت در سازمان‌ها»، علوم مديريت، سال دوم، ش 5.
    • عباسي، محمود و همکاران، 1392، درآمدي بر سلامت معنوي، تهران، حقوقي.
    • عيوضي، محمدرحيم و کشيشيان سيرکي، گارينه، 1390، «تبيين مسئله عقلانيت ابزاري، ارتباطي و ديني از نگاه امام خميني و يورگن هابرماس»، انديشه‌هاي نوين ديني، سال هفتم، ش 25، ص88-71.
    • فارابي، ابونصر محمد، 1405ق، فصول منتزعه، تحقيق و تعليق فوزي متري نجار، تهران، مکتبه ‌الزهراء.
    • فنايي، ابوالقاسم، 1384، «عقلانيت سنتي و عقلانيت مدرن»، مدرسه، ش 1.
    • فنايي اشکوري، محمد، 1384، بحران معرفت: نقد عقلانيت و معنويت تجددگرا، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
    • قاسم‌پور دهاقاني، علي و نصر اصفهاني، احمدرضا، 1390، «رويکرد معنوي و برنامة‌ريزي درسي»، پژوهش در مسائل تعليم و تربيت اسلامي، سال نوزدهم، ش 13، ص92-71.
    • کارآمد، حسين، 1396، «ابعاد و اهداف جهت‌گيري‌هاي عقلاني و شناختي برنامة درسي و مقايسه آن با عقل‌گرايي ابن‌سينا»، مطالعات فقه تربيتي، ش7، ص120-91.
    • گريز، آرنولد، 1383، فلسفة تربيتي شما چيست؟، ترجمه بختيار شعباني ورکي و همکاران، مشهد، به‌نشر.
    • گوتک، جرالد. ال، 1393، مکاتب فلسفي و آراء تربيتي، ترجمه محمدجعفر پاک‌سرشت، تهران، سمت.
    • محسن‌پور، بهرام، 1390، رويکرد اسلامي به ‌علوم تربيتي و تعليم و تربيت، تهران، مدرسه.
    • محمدي، عبدالله، 1390، «نقد نظريه تباين دين و معنويت»، معرفت کلامي، سال دوم، ش 3، ص136-115.
    • مصباح، علي، 1382، «دين، عقلانيت و تحول معرفت»، معرفت فلسفي، ش 1و2، ص176-137.
    • ـــــ ، 1389، «واکاوي مفهومي معنويت و مسئله معنا»، اخلاق پزشکي، سال چهارم، ش 14، ص39-23.
    • ملکي، حسن، 1387 ـ الف، ديدگاه برنامة درسي فطري ـ معنوي مبتني بر فلسفه تعليم و تربيت اسلامي، در: کنگره ملي علوم انساني.
    • ـــــ ، 1387ـ ب، «مقايسه عقل ديني و عقل مدرن و تأملي در نظريه‌هاي برنامة ‌درسي»، مقالات همايش برنامة ‌درسي و پرورش تفکر، به‌کوشش حسن ملکي، تهران، انجمن اوليا و مربيان، ص129-105.
    • ملکيان، مصطفي، 1386ـ الف، مشتاقي و مهجوري، تهران، نگاه معاصر.
    • ـــــ ، 1386ـ ب، دين، معنويت و روشنفکري دين، تهران، پايان.
    • ـــــ ، 1396، راهي به ‌رهايي: جستارهايي در باب عقلانيت و معنويت، تهران، نگاه معاصر.
    • مهرمحمدي، محمود، 1388، ايدئولوژي‌هاي برنامة ‌درسي در برنامة ‌درسي: نظرگاه‌ها، رويکردها و چشم‌اندازها، تهران و مشهد، سمت و به‌نشر، ص112-147.
    • مهرمحمدي، محمود و امين خندقي، مقصود، 1388، «مقايسه‌ ايدئولوژي‌هاي برنامة‌ درسي آيزنر با ميلر: نگاهي ديگر»، مطالعات تربيتي و روان‌شناسي، دوره دوازدهم، ش 1.
    • ميرزاخاني، مهدي، 1391، ارزش و جايگاه معنويت در قرآن و روايات اسلامي و دلالت‌هاي برنامة درسي بر مبناي آن، پايان‌نامه کارشناسي ارشد، تهران، دانشگاه علامه طباطبايي.
    • ميلر، جان. پي، 1380، آموزش و پرورش و روح: به ‌سوي يک برنامة درسي معنوي، ترجمه نادرقلي قورچيان، تهران، فراشناختي انديشه.
    • ـــــ ، 1395، نظريه‌هاي برنامة‌ درسي، ترجمه محمود مهرمحمدي، تهران، سمت.
    • نوذري، حسين‌علي، 1386، بازخواني هابرماس، تهران، چشمه.
    • وولف، ديويد.ام، 1386، روان‌شناسي دين، ترجمة محمد دهقاني، تهران، رشد.
    • هاشمي‌مقدم، شمس‌الدين، 1387، «رشد فرايند شناختي: رويکرد مؤثر در برنامه‌ريزي درسي در جهت پرورش نيروي تفکر»، مقالات همايش برنامة ‌درسي و پرورش تفکر، به‌کوشش حسن ملکي، تهران، انجمن اوليا و مربيان، ص131-168.
    • Astin, H.s (2004), role of spirituality in transformational leadership, Newslettes, 1(4).
    • Beauchamp, G.A (1981), curriculum theory, Wilmette illionois: The Kagg Press.
    • Best, Ron (2008), in defence of the concept of spiritual education: a reply to Roger Marples, International Journal of Children,s Spirituality, Vol. 13, No.4, 321-329.
    • Bolotin, Bravmann, Windschitl, Mikel and Green (2000), cultures of curriculum, Lawrence Erlbaum Associates, New Jersey: Publishers Mahwah.
    • Buchanan, Michael T. (2009), the spiritual dimension and curriculum change, International Journal of Children,s Spirituality, Vol. 14, No.4, 385-394.
    • Caputo, John D. (2001), on religion, New York: Routledge.
    • Eisner, Ellot.W & Vallance. E (1974), Conflicting conceptions of curriculum, Berkeley: Mc cutchan.
    • Eisner, Ellot.W (1994), The educational imagination on the design and evaluation of school programs, New York.
    • Gert, Bernard (1995), rationality, in the Cambridge Dictionary of Philosophy, by Rober Audio, Cambridge: Cambridge University Press.
    • Glazer, S. (1999), the heart of learning: spirituality in education, New York: Jeremy P. Tarcher/Putnam.
    • Kessler, R. (2000), The soul of education: helping student find connection, compassion and character at school, Alexandria,VA: Association for Supervision and curriculum Development.
    • Koetting,J.Randall & Combs, Martha (2005), spirituality and curriculum reform: the need to engage the word, in Taboo: The Journal of Culture and Education, V9 n1, pp81-91.
    • Maslow, A.H (1976), religions, values and peak experiences, New York: penguin.
    • Meehan, Christopher (2002), promoting spiritual development in the curriculum, an international journal of personal, social and emotional development, Vol. 20, No.1, 16-24.
    • Miller, John P. (2000), education and the soul: toward a spiritual curriculum, New York: Stare University of New York Press.
    • _____ , (2007), the holistic curriculum, second edition, Toronto: Oise Press.
    • Nandy, Ashis (1998), the politics of secularism and the recovery of religious tolerance, in Rajeey of Bhargava, secularism and its critics, Delhi: Oxford university press, pp27-326.
    • Noddings, Nel (1998), Philosophy of education, Westview Press.
    • Ornstein, Allan c. and Hunkins, Frnacis p. (2004), curriculum foundations: principles and issues, Boston: Allyn and Bacon Inc.
    • Saunders, SM. (2007), introduction to the special issue on spirituality and psychotherapy, Journal of chin psycho, 63, 117-127.
    • Stenmark, Mikaeak (1995), rationality in science, religion and everyday life, University of Notre Dame Press.
    • Tisdell, Elizabeth.J & Tolliver, Derise E. (2006), engaging spirituality in the transformative higher education classroom, New Directions for Adult and Continuing Education, N. 109.
    • Trousdale, A.M. (2004), black and white fire: the inter play of stories imagination and children's spirituality, international journal of children's spirituality, 2, 177-188.
    • Zohar, D. & Marshall, I. (2000), SQ: spiritual intelligence approaches, Journal of children spirituality, N.5, pp101-127.
    شیوه ارجاع به این مقاله: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    کارآمد، حسین.(1397) جایگاه عقلانیت و معنویت در برنامه‌ی درسی. دو فصلنامه اسلام و پژوهش‌های تربیتی، 10(1)، 23-40

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    حسین کارآمد."جایگاه عقلانیت و معنویت در برنامه‌ی درسی". دو فصلنامه اسلام و پژوهش‌های تربیتی، 10، 1، 1397، 23-40

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    کارآمد، حسین.(1397) 'جایگاه عقلانیت و معنویت در برنامه‌ی درسی'، دو فصلنامه اسلام و پژوهش‌های تربیتی، 10(1), pp. 23-40

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    کارآمد، حسین. جایگاه عقلانیت و معنویت در برنامه‌ی درسی. اسلام و پژوهش‌های تربیتی، 10, 1397؛ 10(1): 23-40